Rzeźba Gotycka

Rzeźba gotycka

Początki rzeźby gotyckiej- dominacja rzeźby architektonicznej:

Historia gotyckiej rzeźby rozpoczęła się w połowie wieku XII we Francji (na Dolnym Śląsku gotyk pojawił się dopiero w połowie wieku XIII. Jego początki związane były z licznymi nadaniami klasztornymi i lokacją miast na prawie magdeburskim, która spowodowała wzmożony napływ kolonistów z zach. Europy). W tej fazie rzeźba ściśle wiąże się z architekturą. Co więcej, nigdy wcześniej w historii zależność pomiędzy tymi dwiema dziedzinami sztuki nie była tak silna. W swych początkach rzeźba gotycka pojawiała się niemal wyłącznie jako dekoracja elementów architektonicznych głównie w obiektach sakralnych. Swe bogactwo ujawniała zatem przede wszystkim w dekoracji portali, fasad, przedsionków, balustrad chórów, filarów kościołów, oraz w elementach wystroju świątyń: ołtarzach, chrzcielnicach, sakramentaliach, a także na pomnikach nagrobnych.Podstawowa zasada obowiązująca w architekturze gotyckiej-dążenie do uzyskania lekkości, która miała wywołać wrażenie odciążenia materii- silnie wpłynęła na sztukę rzeźbiarską pod koniec wieku XIII i w początkowym okresie wieku kolejnego.

Zdjęcie przedstawia płytę nagrobkową Henryka IV Prawego księcia wrocławskiego. Dzieło to pochodzi z około 1300 roku. Pochodzi z Wrocławskiego kościoła Św. Krzyża, obecnie jego płyta wierzchnia wzbogaca zbiory Muzeum Narodowego we Wrocławiu.

Zdjęcie pochodzi ze strony: www.wroclaw.ivc.pl

Rozwój gotyckiej rzeźby:

Z czasem rzeźba wyzwoliła się w znacznym stopniu spod wpływów architektury. Dotychczas dominująca rzeźba architektoniczna powiązana ściśle ze strzechami budowlano-kamieniarskimi coraz bardziej traciła na znaczeniu. Tworzone przez ówczesnych artystów formy stawały się coraz swobodniejsze. Rzeźby zaczęły być coraz bardziej oddzielane od powierzchni ściany-zaczęły dominować ujęcia trójwymiarowe. W wieku XIV w plastyce figuralnej dominowała już rzeźba pełna. Przedstawiane w rzeźbie postacie stały się bardziej niż dotychczas indywidualne, a przede wszystkim bardziej realistyczne, zaczęto przestrzegać proporcji (w początkowym okresie rzeźby gotyckiej przedstawiane w rzeźbie postacie miały wyraźnie wydłużony tułów, wzorowany na kształt kolumny, co z kolei stanowiło nawiązanie do jednego z głównych celów początkowej fazy sztuki gotyckiej- zbliżenia się do Boga). Twórcy zaczęli oddawać ruch, przedstawiali postaci ludzkie w pełni ich życia psychofizycznego, odtwarzano uczucia, przeżycia, ówczesne realia. Pomogło w tym sięgnięcie do odtrącanych dotąd osiągnięć antyku.

Rzeźba gotycka już od swych początków silnie powiązana była z religią chrześcijańską. Na jej kształt i rodzaj wykonywanych dzieł ok. roku 1300 miał wpływ mistycyzm, w połowie wieku zaś popularny wówczas motyw tańca śmierci. Następnie często zaczęto przedstawiać piety, krucyfiksy, Grupy ukazujące Jezusa Chrystusa ze świętym Janem Ewangelistą oraz figury Madonny.

Gotyk późny:

W późnym gotyku coraz rzadziej rzeźbiono w kamieniu (w jego początkach kamień miał niejako monopol pośród materiałów rzeźbiarskich), zaczęto coraz częściej sięgać po drewno, gdyż było ono materiałem ogólnie dostępnym, jednak korzystano także z innych surowców np. z brązu. Rzeźby zwykle były bogato zdobione i to nie tylko za sprawą kunsztu rzeźbiarza- często pokrywano je polichromią przez co stawały się jednocześnie dziełami malarskimi.

Późnogotycką rzeźbę charakteryzują ekspresyjne formy wyrazu, a także zmiana sposobu przedstawiania wizerunku Chrystusa i Marii. W gotyku wczesnym i dojrzałym zwykło się ich przedstawiać jako postacie dostojne, majestatyczne i nieosiągalne dla zwykłego śmiertelnika, w gotyku późnym stali się oni znacznie bliżsi ludzkości, każdy mógł zwrócić się do nich w modlitwie z prośba. Kult Maryjny rozkwitał, Wrocławscy rzeźbiarze opracowali oryginalny i odpowiedni dla ówczesnej rzeczywistości sposób jej przedstawiania -akcentowano zwycięstwo Marii, jako Matki Chrystusa i jako Królowej nad złymi mocami. Koncepcja ta mimo silnego oddziaływania wpływów praskich utrzymała się do końca wieku, co więcej rozpowszechniła się także na obszarze Małopolski i Wielkopolski a także na ziemiach Czeskich i Pruskich.

W tym czasie twórczość artystyczna silniej związała się z miastami. Rozwijała się architektura świecka, a w związku z tym i rzeźba architektoniczna, związana z wystrojem wnętrz i elewacji zamków, ratuszy oraz kamienic mieszczańskich.

Styl międzynarodowy (styl piękny):

Na przełomie wieku XIV i XV królował jednolity, międzynarodowy styl gotycki.Popularne stały się tzw. „Madonny na lwie” czy „Piękne Madonny” przedstawiające Marię nie jak miało to miejsce w okresie poprzednim: surową i nieruchomą, lecz jako pełną wdzięku Matkę Bożą, stanowiącą niedościgniony wzór człowieczeństwa, matczynych uczuć i ideał piękna. Kontrastowano jej drobną postać z potężnymi rzutami fałdów jej płaszcza oraz piękną delikatną twarzą i subtelne dłonie z dorodnym ciałkiem trzymanego przez nią radosnego niemowlęcia.

W tym okresie obserwujemy szereg istotnych przemian w rzeźbie. Przedstawiane formy stały się jeszcze bardziej eleganckie, pełne ekspresji, lirycznej wrażliwości. Postacie były esowato wygięte, kaskady fałdów płaszcza zaś miękkie i lejące. Powrócono do monumentalności i ponownie zaczęto operować ciężką bryłą.

Styl międzynarodowy w Europie przeżywał swój renesans nim zaczął w ogóle rozwijać się w Polsce (miało to miejsca w XVI wieku). Stało się tak za sprawą działalności w kraju artystów włoskich i związanego z ich działalnością renesansu italianizującego, opierającego się na mecenacie- a więc na autorytecie króla.

Kolejną istotną przyczyną była w tym wypadku rozprzestrzeniająca się reformacja, przeciwna sztuce przedstawiającej, programom moriolologicznym (będących głównym tematem późnogotyckich ołtarzy). Ożywienie dawnych tradycji i rozwój gotyku nastąpił dopiero po soborze trydenckim, dzięki pojawieniu się kontrreformacji. Odrodzenie się gotyku w wieku XVI w formie przypominającej dynamiczny styl schyłku wieku poprzedniego wiązane było w mentalności ludzi ówczesnych z odrodzeniem się religii.

Zdjęcie przedstawia "Piękną Madonnę" z kościoła Św. Elżbiety we Wrocławiu. Datę powstania tej rzeźby datuje się na rok ok. 1400.

Zdjęcie pochodzi ze strony: http://www.aup-kwidzyn.ckj.edu.pl

Późny gotyk:

W późnym gotyku nastąpił stu letni okres rozwoju snycerstwa, czemu sprzyjała tendencja usamodzielniania i indywidualizacji figur. Powstały wówczas monumentalne założenia ołtarzowe (szczególnie powszechny był ołtarz szafiasty.).Rzemiosło artystyczne przeżywało okres rozkwitu. Dzieła swe tworzyły wielkie indywidualności artystyczne. Wrocław był wówczas ogromnym centrum trudniącym się w tworzeniu ołtarzy, zamawianych na terenie całej prowincji. Miejscowe warsztaty wytwarzał swe dzieła niemal hurtowo, seryjnie. Ołtarze XV wieczne były bogato zdobione, nierzadko łączyły elementy rzeźbione z malowanymi. Twórcy tego okresu coraz rzadziej byli anonimowi, dlatego też wielu znamy z imienia.

W końcowej fazie okresu gotyku późnego postępowało nasilenie realizmu odejście od stylu pięknego, przesadnej idealizacji linii fałdów i ruchu postaci. Wciąż dążono do uzyskania ekspresji co powodowało nasilenie wyrazu surowości (dążono do stworzenia rzeźbiarskiego portretu).

Do naszych czasów na terenie Wrocławia zachowały się liczne zabytki rzeźby gotyckiej. I chociaż wiele z nich zostało zniszczonych lub wywiezionych poza obszar rodzimego miasta, bogate zbiory znajdują się wciąż w licznych wrocławskich kościołach, w Muzeum Archidiecezjalnym oraz Muzeum Narodowym we Wrocławiu.

Źródło:

1. Wagner, „To warto wiedzieć o sztuce. Gotyk”, przeł. Pior Taracha, Warszawa 2006, s. 76-89.

2. Janusz Kębłowski, „Polska sztuka gotycka”, wyd. 2, Warszawa 1983, s.102-184.