Kościół św. Stanisława, św. Doroty i św. Wacława

Kościół św. Stanisława, św. Doroty i św. Wacława we Wrocławiu

(pierwotnie klasztorny augustianów-eremitów, później franciszkański)

Lokalizacja:

Kościół świętych: Doroty, Wacława i Stanisława znajduje się w południowej części Starego Miasta, między ulicą Świdnicką, ulicą Franciszkańską a placem Franciszkańskim. Niestety południową elewację zasłania ściana hotelu „Monopol”, północną elewację zaś w znacznym stopniu zakrywa gmach domu towarowego „Solpol”. Dzięki temu, że podczas wojny gmach kościoła został uszkodzony tylko w nieznacznym stopniu należy dziś do grona najlepiej zachowanych średniowiecznych budynków. W jego wnętrzu znajduję się barokowe wyposażenie.

Hotel Monopol - zdjęcie przedwojenne.

Barokowy wystrój wnętrza gotyckiej halowej świątyni.

Geneza:

Święci, którzy zostali w tytule wymienieni jako patroni świątyni [Św. Stanisław (pierwszy Polski biskup-męczennik)Św. Wacław(bohater narodowy i patron Czech), oraz Święta Dorota(patronka niemieckich kolonistów).] są patronami Polski, Czech i Niemiec.Zachowało się wiele podań związanych z powstaniem świątyni. Wiadomo nawet ,że działka, na której wzniesiono świątynie została zakupiona od dwóch mieszczan: Joba Stillego i Jakoba Reymfrieda. Ponadto wiadomo, iż została zbudowana na mocy aktu fundacyjnego z dnia 24.11.1351r. Fundatorem był czeski cesarz Karol IV. Świątynia mieszcząca się w południowej części średniowiecznego Wrocławia, przy bramie świdnickiej miała symbolizować trójdzielność wpływów narodowych we Wrocławiu oraz upamiętniać spotkanie przedstawicieli tych trzech państw: Polski reprezentowanej przez króla Kazimierza Wielkiego i Karola IV. Spotkanie to doprowadziło do złagodzenia napiętych stosunków, i osiągnięcia kompromisu w kwestii praw do Śląska. Dlatego też nazywany bywa kościołem pojednania. Symbolizuje to nie tylko taki a nie inny dobór patronów, ale i herby Polski, Śląska i Czech mieszczące się na zewnętrznym murze prezbiterium.

Budowa świątyni:

Głównym fundatorem był wspomniany powyżej cesarz Karol IV.Jednak źródła historyczne wymieniają także darczyńców , którzy przekazali darowizny na rzecz kościoła. Należą do nich: wrocławianin Nikel Eeystling (1937),Elizabeth Cumrius (1400), Katharine Jacuschine (1401 –przekazała darowiznę na oszklenie okien w chórze). Liczne darowizny napłynęły w roku 1448 ze stron mieszczan, środki te miały posłużyć odbudowie części kościoła która się zawaliła. Datki napływały przez cały okres budowy świątyni.

Budowle wzniesiono w czasie gdy Wrocław znajdował się pod panowaniem czeskim. Prace były prowadzone najprawdopodobniej od samego początku aż do końca według jednego, z góry ustalonego planu udowy. Mistrzem budowlanym był Peter (lub Paul).Wznoszono tę imponującą budowlę z przerwami od roku 1350 do roku ok. 1400. Według współczesnej wiedzy pod koniec wieku XV wewnątrz kościoła znajdowało się 15 ołtarzy.

Kościół św. Doroty malowany przez Fritza Geyera z ul. Menniczej. Reprodukcja zamieszczona w prospekcie reklamowym z 1935 roku.

Wygląd:

Wolnostojący budynek świątyni został wzniesiony z czerwonej cegły. Jego hala jest trójnawowa, wysoka, posiada pięcioprzęsłowe prezbiterium zakończone poligonalnie i przykryte krzyżowym sklepieniem(zostało ono ukończone w roku 1381). Ukończona w roku 1401 nawa główna przykryta jest zaś sklepieniem gwiaździstym. Od północy przylega do niego przedsionek, od południa zaś trzyprzęsłowa zakrystia z przedsionkiem, a od południowej elewacji korpusu pięcioprzęsłowa przybudówka Nawy boczne otrzymały sklepienia przeskokowe. Zarówno prezbiterium jak i nawy nakryte są osobnymi stromymi dachami (do dziś zachowała się średniowieczna więźba dachowa). Wieże przylegające do prezbiterium na zakończeniu naw bocznych, nie przewyższają dachu. Należy zaznaczyć ,że dach jest niezwykle wysoki (ma 24m.) jest to największa gotycka konstrukcja dacho

wa na terenie Polski. Początkowo wejścia do świątyni mieściły się w elewacjach bocznych. Od południowej strony przylegały do kościoła zabudowania klasztorne, dziś w tym miejscy do świątyni przylega gmach hotelu „Monopol”.

Świątynia w liczbach:

Całkowita długość świątyni: 72,10 m

Długość wewnętrzna korpusu nawowego: 43,54

Szerokość: 21,44

Długość wnętrza prezbiterium: 27,23

Szerokość: 9,16

Wysokość sklepień w kluczu osiąga: 25,00m

Dzieje kościoła i powiązanej z nim zabudowy:

Był rok 1400 gdy papieża Innocentego VI wyraził zgodę na głoszenie przez augustynów-eremitów kazań, udzielanie sakramentu spowiedzi i chowanie wiernych (potwierdził ją papież Bonifrat IX). Pod koniec wieku XV w świątyni znajdowało się 40 mnichów. Niestety reformacja spowodowała przejście wielu zakonników na luteranizm. W roku 1530 pozostało ich zaledwie pięciu- Decyzją Rady miasta zostali oddelegowani do pobliskiego szpitala św. Hieronima. Zabudowania Klasztorne przejęli Franciszkanie ze zgromadzenia przy kościele św. Jakuba (obecnie św. Wincentego). Niestety stało się najgorsze- także większość z nich postanowiła przejść na luteranizm. Na początku 1534 roku zostało dwóch, a pod koniec tego roku jeden… Już dnia 20 października Franciszkanie opuścili budynki klasztoru. Rada Miejska przejęła wówczas zabudowania klasztorne. Wyposażenie wnętrza świątyni zostało sprzedane, a budynek przeznaczono na arsenał miejski. Mieszczący się przy południowej nawie Krużganek stał się słodownią połączoną z browarem Kaplica Trzech Króli-magazynem soli. W pozostałej części budynków zorganizowano mieszkania.

Przełom w tragicznej sytuacji świątyni nastąpił dzięki królowi Ferdynandowi II ,który powołując się na prawo własności Karola IV (jego przodka i fundatora świątyni) postanowił odebrać miastu kompleks budynków. Po licznych sporach ustalono, iż miasto ma prawo wciąż użytkować budynki, jednakże pod nadzorem królewskim, po uiszczeniu odpowiedniej opłaty oraz po zadeklarowaniu przeprowadzenia remontu. Rada Miasta nie przeznaczała jednak środków na utrzymanie obiektu zwłaszcza kościoła- Ferdynand II zrzekł się prawa własności na rzecz Wrocławia.

Wraz z ruchem kontrreformacyjnym i powrotem katolicyzmu zrodził się w Pradze pewien pomysł- przekazania budynków klasztornych i kościoła przez Rade Miasta na rzecz czeskiej prowincji franciszkanów, stało się tak po czterech latach sporów, czyli w roku 1615. Kościół został gruntownie wyremontowany (Przeprowadzono remont dachu, chór zyskał nowe sklepienie krzyżowe, pobielono wnętrze świątyni, zakupiono nowy dzwon, przejęto dwanaście domów i dostosowano je pod pełnienie funkcji siedziby konwentu).W roku 1682 powstała przy narożniku korpusu nawowego kaplica św. Barbary, wybudowano również kaplicę św. Antoniego i kryptę.W roku 1686 pożar zniszczy część kościoła a także browar i budynki usytuowane przy murach. Rozpoczęto pracę przy odbudowie klasztoru. Do ok. 1730 roku wzniesiono nowy budynek klauzury pod kierownictwem Johanna Blaciusa Peintnera. Budynek poprzedzał wschodni dziedziniec, oddzielony ozdobnym portalem od ul. Świdnickiej. Dokonano wówczas również barokizacji kościoła. Przeprowadzono drobne prace remontowe, wstawiono nowy ołtarz główny (1720r. z obrazem „Męczeństwo św. Doroty”) i ołtarze boczne, ambonę, rzeźby (figura św. Jana Chrzciciela i św. Jana Ewangelisty przypisywane warsztatowi Georga. Również budynki klasztoru gruntownie przebudowano w tym stylu. W zachodniej części nawy południowej można podziwiać wręcz monumentalny nagrobek barona Heinricha Gotfrieda von Spätgena wykonany przez Franza Josepha Mangoldta w latach 1752-1753.

Kolejne kataklizmy niszczyły zabudowania w latach: 1748, 1749, 1757 i 1799. W przerwach pomiędzy kataklizmami usiłowano doprowadzić do końca prace remontowe

W roku 1811 ponownie budynki klasztorne stały się własnością miasta, rok później miasto sfinansowało remont murów, pomieszczeń oraz okien.

1834-odniowiono całość kościoła oraz obiektów przyległych.

1850 -wyremontowano dach.

1855 ułożono nową podłogę.

1868 i 1875 odnowiono maswerki.

Budynek klauzury został przekazany wyższemu sadowi kraj

owemu. Na początku urządzono w nim śledcze, później zaś więzienie kobiece.

W obniżonym w 1767 roku budynku Kaplicy Trzech Króli znajdował się do 1888 roku mieszkania dla duchownych kościoła, jednak budynek został zburzony, na rzecz przedłużenia tzw. Czerwonego domu.

W roku 1890 teren na południe od kościoła został wykupiony przez konsorcjum budowlane, dwa lata później rozpoczęto budowę hotelu „Monopol”, po jej zakończeniu nastąpiła regotyzacja świątyni. W roku 1897 wstawione zostały neogotyckie portale: wschodni i zachodni, dwa lata później wybudowano neogotyckie sterczyny z pinaklami w chórze kościoła. Kolejny znaczny remont (przeprowadzony w latach 1927-28) polegał na wymianie spoin.

Podczas bombardowań w trakcie II Wojny Światowej kościół nie uległ znacznym uszkodzeniom. Dlatego też jego odbudowa nastąpiła w pierwszej kolejności. Nadano mu wówczas zaszczytną funkcję podkatedry (która pełnił do 1951 roku). Ostatnie remonty przeprowadzono w latach 1968-1976. Kościół świętego Wacława świętego Stanisława i świętej Doroty należy do najlepiej zachowanych średniowiecznych budowli Wrocławia.,, docenili jego piękno twórcy filmu „Popiół i diament”- w kościele i sąsiadującym z nim hotelu powstało jego kilka scen.

Zabudowania kościelne w końcu XVIII w.
Widok na kościół i klasztor św. Doroty od Drogi Świdnickiej Ojców Minorytów (Franciszkanów)

Źródła:

Bibliografia:

1. Ewa Łużyniecka, "Gotyckie świątynie Wrocławia. Kościół Bożego Ciała, Kościół Świętych Wacława, Stanisława i Doroty", wyd. 12, Wrocław 1999, s. 73-77.

2. Teresa Kulak, "Wrocław. Przewodnik historyczny", Wrocław 2000, s. 40.

Zdjęcia:

Zamieszczone w powyższym poście fotografie pochodzą ze strony: http://wroclaw.hydral.com.pl