Kościół Św. Macieja

Kościół Św. Macieja znajduje się po wschodniej stronie ul. Szewskiej, mając adres Pl. Biskupa Nankiera 17.
Zachowany do dziś, częściowo pochodzi z XIII w.; najstarsze jego partie znajdują się w murach prostokątnej nawy głównej - po stronie zachodniej budowli. Rozbudowa obiektu nastąpiła w XIV w. i wtedy już w zasadzie otrzymał swój dzisiejszy kształt.


Geneza

Kościół powstał prawdopodobnie około 1220 r. pełniąc początkowo funkcję kaplicy zamkowej wrocławskich książąt. Gdy w 1243 roku księżna Anna, wdowa po Henryku Pobożnym ufundowała szpital Św. Elżbiety - realizując w ten sposób wcześniejsze zamierzenia swoje i męża, objęli go przedstawiciele z Pragi - zakonu szpitalników - krzyżowców z czerwoną gwiazdą. Ich potrzebom szybko zaczęła słóżyć pobliska kaplica Św. Macieja. O owej kaplicy umiemy dziś powiedzieć niewiele. Wiadomo, że była to nieskomplikowana budowla jednonawowa, znacznie mniejsza od obecnego kościoła Św. Macieja.


Początkowy wygląd i późniejsza rozbudowa

Wejście do kościoła znajdowało się początkowo w zachodniej, szczytowej ścianie i zostało z czasem zamurowane - w tym miejscu osadzono później niską przyporę zewnętrzną.
Rozbudowa rozpoczęła się przed 1350 r. i poszła w kierunku wschodnim, gdyż zachodnie tereny były już maksymalnie wykorzystane. W ramach rozbudowy w pierwszej kolejności powstało prezbiterium, następnie południowe ramię transeptu i na koniec, krótko przed r. 1400 północne ramię transeptu. Ponadto w tym samym czasie nawa główna została podwyższona. Napis na wsporniku górnego piętra wieży informuje, że jej budowa dobiegła końca w 1487 r. Zlokalizowana przy południowym ramieniu transeptu wieża powstała na rzucie kwadratu. Jej wyższa część, ośmioboczna, pochodzi z XVI w. W 1569 r. nawa główna kościoła ponownie doczekała się podwyższebua, tym razm o blisko 2m, otzrymując jednoczesnie nowe sklepienie, powtarzające poprzednie formy gotyckie. Na przełomie stuleciu XVI i XVII powstała ambona z piaskowca, będąca interesującym przykładem sztuki renesansowej, a w 1655 r. przybyło sześć ołtarzy. W 1562 r. wykonano nową drewnianą kopułę barkową pokryta miedzianą blachą. Rok 1668 to czas, w którym przypada dobudowanie po stronie południowej niewielkiego barokowefo przedsionka, który zasłonił XIII-wieczny kamienny portal romański. Późnobarokowa piętrowa zakrystia wzniesiona została w 1675 r., a figura Św. Jana Nepomucena dłuta J. J. Urbańskiego w 1723 r. Poważniejsze restauratorskie zabiegi przeprowadzono pod koniec XVIII stulecia oraz w pierwszych latach XIX (wtedy przybyły też nowe organy). O licznych remontach budowli słyszymy w latach 1831, 1842, 1895 - 1896, aż po rok 1933, kiedy odnowiono wieżę oraz pokryto ją blachą miedzianą. W okresie międzywojennym kościół miał trzy dzwony, a liczbe miejsc siedziących oceniano na około 500.



Funkcje

Od 1638 roku gościnnie głosili tu kazania jezuici.
Po sekularyzacji, od r. 1819 aż do zakończenia wojny w 1945, spełniał kościół Św. Macieja funkcję kościoła gimnazjalnego. Będący do r. 1819 swiątynia parafialą, jest odtąd kościołem pomocniczym.
Jeszcze w wiekach XVI - XVIII, regularnie odbywały się tu nabożeństwa polskie, tu także pochowany został wybitny poeta mistyk Jan Scheffler (1624 - 1677).
Obecnie pełni funkcję rzymskokatolickiego kościoła rektoralnego, obok znajduje się siedziba duszpasterstwa akademickiego "Maciejówka".


Zniszczenia i odbudowa

Najcięższe dni dla kościoła Św. Macieja przyszły w czasie oblężenia Wrocławia w 1945 r. W kwietniu spłonęły między innymi dach kościoła i wieża oraz stopiły się dzwony; zniszczenia oceniono ogółem na 40 procent. Pokrycie dachu dachówką nastapiło dopiero w 1949 r., a w obiekcie przez wiele lat przechowywano zabytkowe epitafia i kamienne płyty. Niestety, odkładając pełnej odbudowy i niedostateczne zabiezpieczenie miały się zemścić: w 1958 r., w czasie gwałtownej wichury, runęły mury północnego ramienia transeptu oraz chóru i spadające cegły rozbiły piekną ambonę. Wtedy dopiero energiczniej zaczęto zabiegać o odbudowę, trwającą od 1961 do 1966 r. W 1966r. przystąpiono też do odtwarzania wieży, która otrzymała "tymczasowy" wielce nieudany drewniany hełm ośmioboczny o wysokości 10 m, pokryty ocynkowaną blachą.


Reasumując

Gotycki kościół Św. Macieja jest budowlą orientowaną, wzniesioną na planie krzyża. Rozbudowany w w. XIV; prostokatna nawa liczy dwa przęsła i tyleż osmiokatny chór kapłański, zamknięty pięciobocznie. Wnętrze kościoła nakryte jest sklepieniami krzyżowo - żebrowymi z rzeźbionymi zwornikami. Wzniesiona z cegłu budowla, z przyporami, zachowuje z zewnatrz fakturę lica. Pokryta jest dachówką.
Poświęcenie odbudowanego kościoła odbyło się 23 X 1966. Teraz znów jest to jedna z bardziej malowniczych budowli sakralnych Wrocławia.


Literatura:
1. Encyklopedia Wrocławia, wyd. Dolnośląskie, Wrocław 2006
2. Zygmunt Antkowiak, Kościoły Wrocławia